Znane i nieznane #12 - EW Wrocław II

sie 19 2021

Elektrownia została wybudowana w latach 1924-1925, czyli bezpośrednio po oddaniu do użytku Elektrowni Wodnej Wrocław I (Południowej), w miejscu istniejącego wcześniej młyna Werdermühle.

Znajduje się na lewym brzegu rzeki Odry, na północnym krańcu wyspy Kępa Mieszczańska. Na północ od elektrowni, w korycie rzeki położony jest jaz piętrzący wodę między innymi na potrzeby elektrowni. Przy elektrowni przebiega ulica Pomorska, a w jej ciągu położone są Mosty Pomorskie.

DSC 6698

Budowę Elektrowni Wrocław II, zwanej również „Elektrownią Północną” rozpoczęto 15 marca 1924 r., po rozebraniu pozostałości spalonego młyna Na Kępie i usunięciu z dna rzeki ok. 1000 drewnianych pali, pozostałych po starszych budowlach. Budowę obiektu zakończono w 1925 r., a do użytku oddano go 26 stycznia 1926 r. Elektrownie wyposażono w dwie turbiny Francisa o osiach pionowych z generatorami Siemensa o mocy 500 kVA z 1924 r. Łączna moc zainstalowana elektrowni to 1,0 MW.

Jaroslav Vonka, Figura Neptuna, 1925 mPrace budowlane Elektrowni Północnej nadzorował ten sam zespół, który pracował przy budowie Elektrowni Południowej. Projekty techniczne wykonał główny inżynier dyplomowany – Kirchner. Powierzono mu również kierowanie pracami. Autorem projektu architektonicznego był Max Berg, który był zwolennikiem „czystej tektoniczności”, stosowania prostych, matematycznych brył, bez jakichkolwiek odwołań do architektury historycznej. Budowla jest więc bardzo prosta, eksponuje fakturę muru z licowej cegły. Nie pozbawiono jej jednak oszczędnej dekoracji na wysokim poziomie artystycznym. Autorem kutych, żelaznych wrót w portalu wejściowym jest profesor wrocławskiej Akademii Sztuki Jaroslav Vonka. Skrzydła są zestawione z nitowanych płatów blachy. Na nich umieszczono postacie półnagich, muskularnych bogów: Jowisza-Thora, trzymającego pęk piorunów i Neptuna-Grendela, wspartego na trójzębie. To zestawienie jest nawiązaniem do zespolenia w elektrowni Sił Natury i Sił Techniki – wody i elektryczności.

 

W 2015 roku dekoracje rzeźbiarskie zostały zdemontowane i przewiezione do Pracowni Konserwacji Metali Muzeum Narodowego we Wrocławiu, gdzie poddawane zostały gruntownym pracom konserwatorskim. Odnowione płaskorzeźby można było zobaczyć  m.in na wystawie czasowej „Stwórcze ręce – sztuka metalu doby modernizmu” w Muzeum Narodowym we Wrocławiu. Po zakończeniu wystawy Bogowie Jaroslava Vonki wrócili na swoje pierwotne miejsca.

Budynek elektrowni najpiękniej prezentuje się nocą. Efektywna iluminacja, eksponuje wybrane elementy budynku, podkreśla jego walory architektoniczne oraz buduje niepowtarzalny nastrój. Elektrowni towarzyszy jaz – pierwotnie był to jaz stały o konstrukcji palowo-kamiennej („Wielka Tama”), jednak w latach 1941-42 przebudowano go na sterowany elektrycznie dwuprzęsłowy jaz klapowy.

Iluminacja 2

W sąsiedztwie elektrowni znajduje się zabytkowa śluza Mieszczańska (zbudowana w 1794 r. jako drewniana, przebudowana na ceglaną śluzę z przestawionymi głowami w latach 1874-1879). Po zniszczeniach wojennych wyremontowano ją w latach 1991-2000. Jest okazjonalnie wykorzystywana do śluzowania kajaków i żaglówek podczas imprez sportowych i rekreacyjnych.

Zarówno Elektrownia Południowa jak i Północna stanowią interesujący dokument stanu techniki w zakresie energetyki początków XX wieku. Z uwagi na typ budowli hydrotecznicznych, architektura oraz wyposażenie maszynowni mogą być traktowane jako modelowe rozwiązanie techniczno- funkcjonalne zawodowej elektrowni wodnej z tego okresu.